هلاكو هولائو معروف به هلاكو خان يكي از چهار پسر «تولي» و نوهٔ چنگيزخان مغول بود. مادر و نيز همسرش هر دو عيسوي مذهب بودند.

مادرش زني عيسوي مذهب موسوم به «سرقوي تي» بود و زنش «دوقوزخاتون» نيز مسيحي بود.

هولاكو از اين رو بنيانگذار سلسله ايلخانيان در ايران مي‌باشد. هرچند نبردهاي وي و بازمانده‌گانش با مملوك‌ها به منظور فتح سوريه و مصربا شكست مواجه شد.

هلاكو در سال ۶۵۱ ه.ق. مامور تسخير ايران مركزي و غربي و فرونشاندن اسماعيليان و سركوب خليفه عباسي شد. لشكريان وي اكثر از طوايف عيسوي مغول بودند.^[۱] سال ۱۲۵۶ (ميلادي) او موفق شد ايران را به طور قطعي فتح كند و سلسلهٔ خوارزمشاهيان را براندازد. از اين گذشته، او براي اولين بار موفق شد، مقاومت اسماعيليان در البرز را بشكند و قلعه الموت را بگيرد. اسماعيليه نزديك به پنجاه قلعهٔ مستحكم را در منطقه طالقان و كوه‌هاي الموت در اختيار داشتند. ماموريت هلاكو به امر برادر بزرگ‌ترش منگوقاآن شروع شد. ابتدا يكي از امراي لشگرش به قلعه‌هاي اسماعيليه حمله برد و تعدادي از آنها را ويران كرد؛ سپس خود هلاكوخان پس از تصرف ماوراء النهر در سال ۶۵۳ ه ق از رود جيحون گذشت و پس از اينكه حاكم خراسان تسليم او شد، بقاياي اسماعيليه را مورد هجوم قرار داد و توانست بر آنها چيره شود.
هلاكو دستور داد كتابخانه عظيم و بي‌مانند الموت را نابود سازند؛ ولي عطاملك جويني -دانشمند بزرگي كه در خدمت هلاكوخان بود- اجازه خواست تا نفايس كتابخانه را جدا كند كه موفق به اين كار شد.

هولاكو در سال ۶۵۶ قمري بغداد را فتح كرد و سلسله خلافت عباسيان را به طور نهايي منقرض ساخت.

هلاكوخان پس از فتح الموت عازم بغداد شد؛ در حالي كه دانشمنداني چون خواجه نصير طوسي، عطاملك جويني و ابوبكر بن سعد اتابك در ركاب او بودند. در اين زمان سي وهفتمين و آخرين خليفه عباسي بر تخت فرمانروايي بود. وي ايام را به مطالعه و لهو و لعب مي‌گذراند و به سياست و حكومت كاري نداشت. امور ممالك را وزيرش اداره مي‌كرد.
در رمضان سال ۶۵۵ ه ق هلاكو كساني را نزد خليفه فرستاد و از او خواست تسليم شده، خود يا وزيرش نزد او بيايد؛ اما خليفه از اين كار سرباز زد . از اين رو هلاكوخان بغداد را محاصره كرد؛ طي چند روز مغولان وارد شهر شدند و قدم به قدم شهر را ويران كردند و بسياري را به قتل رساندند . بالاخره شهر تصرف و خليفه با نزديكانش تسليم شدند . هلاكو روز نهم صفر سال ۶۵۶ هجري وارد بغداد شد و مستعصم به دست خود كليه خزائن بغداد را تسليم وي كرد؛ اما هلاكوخان خليفه عباسي را به قتل رسانده و بدين ترتيب به عمر طولاني سلسله عباسي پايان داد.

هلاكو پس از فتح بغداد متوجه شام شد و سلاطين خاندان ايوبي را - كه حكومت‌هاي متعددي در آنجا داشتند- شكست داد.

هلاكو در سال ۶۵۷ قمري به خواهش و پيشنهاد خواجه نصير طوسي با ساخت رصدخانه مراغه موافقت كرد. ساخت رصدخانه در سه‌شنبه ۴ جمادي‌الاول ۶۵۷ قمري (۱۶ ارديبهشت ۶۳۸) آغاز شد.

هلاكو سلسلهٔ ايلخانان را تأسيس كرد و پس از آن كه با بستگان نزديك خود -از جمله «بركاي» پسر «جوچي»- دچار اختلاف شد، در سال ۶۶۳ ه ق بيمار و پس از مدتي در سن ۴۸ سالگي درگذشت.