ارك عليشاه

يكي از ابنيه كهن و عظيم تبريز كه بي شك در زمره شاهكارهاي معماري اسلامي به شمار مي رود ، ارك عليشاه يا مسجد عليشاه است. در مورد تاريخ بناي ارك مورخين و سياحان، از دوره ايلخاني تا به امروز متفق القولند كه ساختمان آن بوسيله ي تاج الدين عليشاه جيلاني وزير سلطان ابو سعيد ايلخاني در سال 716 شروع شده، ولي به دليل مرگ باني بنا ناتمام مانده تا اينكه بازماندگان وي ساختمان آن را در سال 724 به اتمام رساندند.

چنانچه از توصيف اين بناي عظيم در اغلب سفر نامه ها و تواريخ بر مي آيد، مسجد عليشاه در زمان آباداني مزين به كاشي، ازاره سنگي و ستونهاي مرمر و كتيبه و گچبري بوده است. ايوان مسجد را طاق بلندي مي پوشانده كه به علت تعجيل در اتمام آن طاق شكسته و فرو ريخته است. بناي مزبور در زمان قاجاريه، در درگيريهاي تبريز و انقلاب مشروطيت يكي از انبارهاي مهمات و مخزن غلات قشون گرديد و حصاري نيز دور آن كشيده شده و نام ارگ به خود گرفت. مسجد عليشاه در ظلع جنوبي خيابان امام خميني واقع است. هر چند بنا در طول ساليان دراز خسارت زيادي ديده و ويراني بسيار بدان را يافته ليكن بناي مانده خود مويد شكوه روزگار آباداني آن بوده است. قسمتي كه هم اكنون به صورت سه ديوار بلند قطور جنوبي و شرقي و غربي به صورت ايوان به چشم مي خورد، داراي 30.15 متر عرض مي باشد و بلندي ديوارهاي سه گانه تقريبا" 26 متر و عرض هر ديوار به 10.40 متر مي رسد. محراب بزرگي مسجد در انتهاي ايوان و در بين دو نورگير قرار گرفته است. در دوره قاجار در سمت شرقي ايوان پلكاني براي صعود به بام تعبيه كرده بودند كه در سالهاي اخير به كلي اين قسمت از بنا را از بين برده اند. در ضلع جنوبي بنا و در نماي خارجي، برج مدور عظيمي به چشم مي خورد كه پشتيباني براي طاق و ديوار به حساب مي آمده است.